“Iemand met ASS had beter vroeger kunnen leven dan nu”, hoor ik wel eens zeggen. Vroeger, laten we zeggen 50 tot 100 jaar geleden, was de wereld nog overzichtelijk. Je levensloop stond al vanaf je geboorte vast: blijven wonen in het dorp waarin je geboren bent, trouwen met het meisje of de jongen van een paar straten verderop en geen keuzeproblemen als het om werk gaat. Je werd gewoon boer of boerin, of je ging op een kantoor werken. Tenminste als je niet tot de hogere sociaal-economische klasse behoorde, want dan ging je naar de HBS of misschien zelfs studeren en werd je wereld toch nog moeilijk, want groter. De ‘gewone man’ had geen tijd om na te denken, er moest hard gewerkt worden om de 12 kinderen te verzorgen. De sociale controle was sterk, het was duidelijk wat er van je verwacht werd en alleen de dorpsgek week daarvan af, en je sociale rol was duidelijk, want onbewust en vanzelfsprekend, zolang je tenminste niet zelf ging nadenken of een van binnenuit komend gevoel had niet op de goede plek te zitten.
Voor een buitenstaander is het misschien makkelijk om te zeggen dat iemand met ASS in zo’n gestructureerde wereld beter op zijn of haar plek zou zijn. Niet kunnen ontsnappen aan de heersende cultuur biedt houvast. En elke dag krijg je vanuit je omgeving, partner, ouders, buren, te horen hoe je de dingen die gebeuren moet interpreteren, net zoals zij dat weer gehoord hebben van hun partners, ouders, buren.
Voor een binnenstaander zoals ik, is het misschien makkelijk om hier de andere kant van te laten zien. De bekrompenheid, waarin mensen die ‘anders’ zijn eerder uitgestoten dan opgenomen worden in de gemeenschap. Hoe het in werkelijkheid zou zijn gegaan, zal, net als in deze tijd, vooral afhangen van de mensen om wie het gaat zelf. Ik geloof dat het ook nu mogelijk is om een veilig en warm nest te creeëren voor iedereen, met een beetje inspanning en idealisme. Ik denk dat ook vroeger mensen, met en zonder ASS, fantaseerden van een andere tijd en een andere plaats.
Nu worden die vergelijkingen volop gemaakt. PAS-ers vergelijken zich met personages uit science fiction series, zoals Star Trek, of de serie ‘Third rock of the sun’. Niet het verleden, maar de toekomst dus. ‘Van een andere planeet’ is ook de titel van een boek van Dominique Dumortier. Een PAS-er zag overeenkomsten met de ‘dreuzelwereld’en de ‘toverwereld’ van Harry Potter, en dan vooral de magische communicatie.
Of de fantasie nu gaat over de eenvoud en structuur van vroeger, of over de high-tech of magische wereld van de toekomst, één ding is duidelijk: het gaat niet over het Hier en Nu.
Wat is daar toch mee, dat veel mensen met ASS zich in deze tijd, in deze plaats en tussen deze mensen niet thuis voelen? Of dat mensen uit hun omgeving denken dat ze in een andere tijd of andere plaats beter gepast zouden hebben. En zou dat zoveel beter zijn, als iemand werkelijk vroeger of in de toekomst geleefd zou hebben? Is een innerlijk gevoel van ‘hier niet horen’op te lossen door het ‘hier’ te veranderen? Is de oplossing voor het missen van innerlijke structuur, teruggrijpen op patronen van vroeger, die onze samenleving niet voor niks verlaten heeft? Is de oplossing voor onvermogen het bieden van voorgedefinieerde kaders, of het herdefiniëren van kaders? Andere tijd, andere plaats, of: Welkom in ons midden?
Gepubliceerd in Engagement met Autisme, 2004, nr. 6, p. 11